یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار موقت (شماره چهار)

فاجعه در فعل «نمی‌شناسمش» نهفته است...

پیش نوشت: امیدوارم این یادداشت که اکنون با آرامش خاطر بیشتری آن را می‌نویسم تراژیک‌ترین یادداشتی باشد که در روزهای اشتغال به این حرفه به قلمم می‌آید، شاید از آن رو که انتظار بدتر از این را ندارم. سعی می‌کنم کوتاه و مختصر و مفید بنویسم تا مخاطب اگر مانند من فاجعه را عمیق و حیرت‌انگیز نیافت لااقل ناسزا نگویدم که چرا این همه وقت معطلش کردم برای بیان واقعه‌ای که فاجعه نیست. البته که برای من فاجعه است. فاجعه‌ای که تنها توانستم در مقابلش لبخند بزنم. یک کوه آتش‌فشان در حال فوران، با لبخندی ملیح!

ماجرا از آن جا آغاز شد که دبیر صفحه خوش ذوق ما حدود یک ماه قبل، یعنی در ماه اردی‌بهشت، مرا که بسیار مشتاق نوشتن چیزی برای مرد عرصه قلم، «نادر ابراهیمی» عزیز بودم وعده داد که آماده باش که 16 خرداد سالروز رفتن نادر را دریابی و برایش پرونده‌ای کار کنی  در خور و شایسته. این مژده‌ای بود برای من که می‌دانستم او را چنان که شایسته است نمی‌شناسند و اعتقاد داشتم خواندن آثارش به مردمان ما بسیار خواهد آموخت. از همان روزها مدام با همکارم آقای م.ق که او نیز شیفته شخصیت و قلم نادر است در میانه روزهای کاری از پرونده پیش‌رو سخن می‌گفتیم و برایش برنامه‌ریزی می‌کردیم که شاید بشود از همسر نادر – خانم فرزانه منصوری- مصاحبه گرفت و این یا آن کار را کرد.

اما درست، روز دوشنبه، آخرین روز کاری این هفته در روزنامه، دبیر صفحه محترم با صدایی آغشته به نوعی شرمندگی و ناراحتی گفت که نتوانسته سردبیر محترم را برای یک پرونده کامل برای نادر ابراهیمی قانع کند.

و من... مثل آدمی که ناگهان و خیلی ناگهان یک پارچ آب سرد رویش خالی کردن باشند، یخ کردم و در جا خشک شدم و پرسیدم: آخه چرا؟

و دبیر صفحه فرمودند که سردبیر فرموده‌اند که ایشان را نمی‌شناسند!!!

این بدترین جوابی بود که ممکن بود بشنوم. مگر می‌شود کسی در راس یک کار فرهنگی آن هم سردبیری روزنامه عریض و طویلی چون (؟) باشد اما نادر را نشناسد. در آن شرایط راضی بودم که چیزهایی شبیه این جملات را بشنوم که:

ابراهیمی شخصیت روشنی ندارد و تکلیفش به لحاظ سیاسی روشن نیست...

ابراهیمی مذهب درست و حسابی ندارد...

پان ایرانیست‌ است، ناسیونالیست است...

چه می‌دانم؟! می‌شد هر اتهام دیگری را از گفته‌ها یا شنیده‌های درباره نادر به او زد... اما اگر اتهامی در کار بود می‌شد به آن جواب داد. اما فاجعه در فعل «نمی‌شناسمش» نهفته است...

چه می‌توانستم بگویم؟ چه می‌توانستم بکنم؟ جز این‌که با یک لبخند زورکی راضی شوم که یک مینی‌پرونده هزار و دویست کلمه‌ای درباره‌اش کار کنم.

 

---

پ.ن1: برایم دردناک بود. دردناک و غیر قابل درک. اما چاره چیست. شاید باید از همین مینی‌پرونده کوچک و جمع‌وجور شروع کرد تا شاید در این میان سردبیر هم ببیند و بخواند و بشناسد.

پ.ن2: فکر کنم باید صبر و تحمل و پوست‌کلفتی در عرصه فرهنگ را از خود نادر بیاموزم که در همه عمر خود بسیار کار کرد اما کم ناله کرد و امید و ایمان به مسیرش بزرگترین سرمایه‌های زندگی‌اش بود.

یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار موقت (شماره دوم)

زن بودن، در کجا بودن است؟!

باید اعتراف کنم که نوشتن این سلسله یادداشت‌ها که از قضای روزگار و به علت گرفتاری، روزانه هم نیست، این بود که درباره مسائل اصلی ذهنی‌ام به عنوان یک زنِ قبلاً خانه‌دار و اکنون شاغل طرح مسئله کرده باشم. نوعی خروج بار ذهنی و البته به چالش کشیدن برخی موضوعات مرتبط با زنان.

متاسفانه معتقدم اغلب زنان در مورد انتخاب یا عدم انتخاب یک شغل بیرون از خانه به نوعی دچار یک اجبار و تحمیل اجتماعی شده‌‌اند، البته عموماً بی‌آنکه بدانند. (زنان سرپرست خانوار را که مجبور به کار هستند از این دایره خارج کنیم چرا که بحث اصلی آن‌ها نیاز است و آن اجبار با این نوع اجبار تفاوت بنیادین دارد.) البته بخشی از این اشتیاق برای کار کردن بیرون از خانه می‌تواند به سبب میل به کسب استقلال مالی باشد. اما زنان حتی اگر از سوی خانواده یا همسر خود از نظر مالی مشکل قابل توجهی نداشه باشند و نیازهایشان تامین شود باز هم علاقه دارند پولی متعلق به خود داشته باشند. حتی بسیار اندک، مثلا حقوق یک منشی ساده را که شاید از 400 – 500 هزار تومان فراتر نرود. این زنان به چیز دیگری می‌اندیشند و آن این‌که شغل بیرون از خانه برای آن‌ها نوعی شان و منزلت اجتماعی به همراه دارد که اگر در خانه بمانند از آن محروم می‌شوند.

و این متاسفانه حقیقتی تلخ است...

در طول تاریخ تجدد ایران، پهلوی‌ها بیش از هر حکومتی، توانستند زن را به این باور برسانند که باید هم‌دوش مردان در عرصه‌هایی که آن‌ها حضور دارند ظاهر شود. آن دوره، دوره ترویج تفکری بود که زن خانه‌دار را زن عقب‌مانده‌ی امل و مادر بچه‌ها معرفی می‌کرد، زنی که مرتبه‌اش از مرتبه یک منشی ساده هم کمتر بود. اما متاسفانه پس از انقلاب هم از سر غفلت به نوعی به همین تفکر ارج گذاشته شد. گر چه در حوزه فعالیت زنان محدودیت‌هایی اعمال شده بود اما باز هم زنان خانه‌دار- ولوبا تحصیلات عالی و تفکراتی خاص- محکوم شدند به نداشتن شان اجتماعی و هم‌ردیف شدن با خاله‌خان‌باجی‌هایی که از مسائل اجتماعی چیزی نمی‌دانند. (شاید لازم باشد در جای دیگر در این باره که خود زن‌های خانه‌دارِ فرهیخته هم در این برداشت مقصر بودند صحبت کنیم.)

زنان، حتی با داشتن تفکرات خاص و سابقه فعالیت اجتماعی، عموما شجاعت این تصمیم‌گیری را نداشتند که بگویند می‌خواهند نقطه اثری غیر از کار بیرون از خانه داشته باشند. حتی به این موضوع فکر نمی‌کردند چون تحصیلات‌شان زمانی معنا‌دار بود که وارد بازار کار شوند. زنان نتوانستند علی ‌رغم همه فشارهای اجتماعی در خانه بمانند و از در خانه ماندن خود دفاع کنند. چون به محض گرفتن لیسانس یا فوق لیسانس دیگران مدام می‌پرسیدند که: اکنون به چه کاری اشتغال دارید؟ و پاسخ «خانه‌دار هستم»، پاسخی سنگین و نامطلوب محسوب می‌شد چون شان اجتماعی‌شان را خدشه‌دار می‌کرد از سوی دیگر، حضور در عرصه اثرگذاری جامعه، خواست و نیاز جدی آن‌ها بود که برای زنان خانه‌دار کانال تعریف‌شده‌ای برای پاسخ به آن وجود نداشت. ولو این‌که زنان شاغل هم واقعا اثرگذاری اجتماعی نداشتند، اما روکشی از فعالیت بیرون از خانه آن‌ها را قانع و خوشنود کرده بود و به نوعی به تاثیرگذاری کاذب مبتلا شده بودند.

شاید مشکل از این‌جا ناشی می‌شد که هیچ‌نظریه‌پردازی در حوزه زنان، پای دغدغه‌های اصلی این قشر ننشست و آن را واکاوی نکرد. زنان دغدغه‌مند و آرمان‌گرا هم پس از انتخاب در خانه بودن، که در ذات خود شجاعانه بود، کم‌کم از جریانات اجتماع فاصله گرفتند و به زنان سنتی تبدیل شدند که همواره با نوعی از حسرت و درماندگی به گذشته درخشان خود نگاه می‌کردند اما تصویری از آینده موثر نداشتند.

شاید نیاز بود که زن سومی را ترسیم می‌کردیم. زن سومی که نه آن‌گونه به دور از اجتماع و در پستو و اندرونی باشد و نه این‌گونه به شکل کاملا ظاهری در مشاغل مختلف و در عرصه جامعه!

---

پ.ن1: حضور زنان در برخی از صحنه‌ها از جمله معلمی که واجب و ارزشمند است مدنظر من نیست. اگرچه متاسفانه امروزِ روز برخی از معلمان ما نیز تاثیر گذشته را روی بچه‌ها ندارند و تنها به اسم معلمی تن داده‌اند و نه رسم معلمی.

پ.ن2: من نه جامعه‌شناسم نه پژوهشگر مطالعات زنان. تنها یک زنم، ایستاده در این دوراهیِ عجیب که یکسو زنانِ ظاهرا فعال و شاغل ایستاده‌اند و آن سوی دیگر زنان فرهیخته، اما خانه‌دار و سنتی‌شده و به دور از دغدغه‌های اجتماعی، من هیچ یک را به آن معنایی که دیده‌ام نخواسته‌ام.

یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار موقت!(شماره یک)

از اندرونی خانه تا تحریریه روزنامه!

بیش از یک هفته است که در کسوت یک روزنامه‌نگار در تحریریه یک روزنامه عریض و طویل مشغول به کار شده‌ام. یک ماه پیش، در میانه اردی‌بهشت ماهی که با کتاب و چای و خلوت برایم بهترین روزهای زندگی شده بود اصلا فکر نمی‌کردم که این آمدن و این جا بودن را بپذیرم. اول هم در برابر این پیشنهاد غیر منتظره – با همه فریبندگی‌اش- بسیار مقاومت کردم اما دلایل بسیاری برای قبول این شغل مرا برای پذیرشش قانع کرد. اگر چه از همان روز نخست اصرار داشتم که به طور موقت آن را تجربه کنم. اعتقاد داشتم یک تجربه چند ماهه می‌تواند مرا نسبت به این حرفه وسوسه‌انگیز که با نوشتن- علاقه همیشگی‌ام- عجین است، واقع‌بین کند و رازهای عالم روزنامه‌نگاری را کم و بیش برایم بگشاید. شغلی که سال‌ها دورادور با آن زیسته‌ام و از آن کسب درآمد کرده‌ام اما همواره از روی دغدغه و با تامل و مطالعه، قلمم را چرخانده‌ام چیزی که مسلما روزنامه‌نگار بودن به این معنا که هم اکنون هستم آن را بر نمی‌تابد و باید کمی در برابر این «بسیار نویسی» و «هر چه نویسی» انعطاف نشان دهم. در نگاه نخست مسئله آن بود که چه بخواهم و چه نخواهم این شغل شان عجیبی دارد، دورکاری هر چند هم خوب بنویسی و دقیق و حساب شده، در این زمانه به چشم کسی نمی‌آید. اما حقیقت این است که این موضوع آن‌قدر برایم مهم نبود که به تنهایی بتواند مرا به قبول این شرایط وادار کند. من با شرایطم کنار آمده بودم و از آن بسیار و بیش از حد انتظار لذت می‌بردم اما سوال همیشگی‌ام این بود که آیا نمی‌توانم مفیدتر باشم؟! و اکنون برای پاسخ به این سوال است که در این سالن بزرگ نشسته‌ام و به دغدغه‌هایی فکر می‌کنم که می‌شود از این تریبون آن را وارد عرصه جامعه کرد.

من با همه حرف و حدیث‌ها در این مرحله از زندگی انتخاب کرده بودم که در خانه بمانم، فرزند‌دار شوم و در کنارش حرفه معلمی را که بسیار دوست دارم دنبال کنم. حتی برای یک روز در هفته، حتی بدون هیچ چمشداشت مادی.من، به طرز غیر مرسومی، زن بودن را به همان معنای سنتیِ در اندرونی بودن – البته به شرط داشتن آزادی و انتخاب آن اندرونی و نیز به شرط کتاب- بسیار دوست داشته‌ام. اما اکنون بیش از یک هفته است که از ساعت 12 ظهر تا 6 عصر را در تحریریه روزنامه می‌نشینم. شبکه موضوعی ترسیم می‌کنم. مطلب می‌نویسم. مطالعه و موضوع‌یابی می‌کنم و از این کارها...

 کم می‌نویسم، بسیار کم، حتی کم‌تر از گذشته. فکر می‌کنم بسیار نوشتن و به روز نوشتن و مدام وبلاگ و مجله خواندن، بلای بزرگی را به سر قلمم خواهد آورد. پس در معنای حقیقی‌اش شاید من روزنامه‌نگار نباشم! نویسنده روزنامه واژه بهتری است.

---

پ.ن1: یک دوست روزنامه‌نگار در گذشته به من گفت که شغلش شبیه مرده‌شویی است! مرده هر کس را که بگویند باید بشوید... یک طورهایی راست می‌گفت.حکایت تلخی است که بعدتر مفصل درباره‌اش خواهم گفت.
پ.ن2: این یاددداشت قرار بود پیش از این نوشته شود اما گاهی آن قدر کار این جا هست که فرصت شخصی‌نویسی برای آدم نمی‌ماند.